Powrót do Punkt Oporu Przemyśl

Przemyśl posiada największa ilość zabytków wpisaną w rejestr na terenie Podkarpacia. Taką informację można usłyszeć w filmie promującym miasto. Można tu znaleźć zabytki z różnych dziedzin: sakralnych, architektonicznych, muzealnych oraz militarnych. Turyści, którzy zainteresowani są tematyką militarną odwiedzając Przemyśl chcą zwiedzić przede wszystkim fortyfikacje Wielkiej Wojny. W przewodnikach naszego regionu poświęcono wiele miejsca Twierdzy Przemyśl. Nie jest to jedyna atrakcja turystyczna o takiej tematyce.

Mianowicie w latach II wojny światowej radziecki okupant pozostawił na terenach zarówno Przemyśla, jak i okolic stałe punkty ogniowe z rosyjskiego DOT1. Obiekty te popularnie nazywa się bunkrami. Schrony bojowe na terenie miasta powstały w latach 1939-1941 wzdłuż rzeki San. Związane było to z obroną granicy ZSRS przed „sojusznikiem” na zachodniej granicy, czyli III Rzeszą. Granica pomiędzy tymi państwami została ustalona 23 VIII 1939 r. Wyznaczono ją podczas podpisania układu o nieagresję tzw. pakt Ribbentrop-Mołotow. To właśnie ten układ podzielił miasto na dwie strefy okupacyjne, a dla agresorów na strefy wpływów (zostało to zawarte w tajnym protokole układu). System umocnień obronnych, który powstał także w Przemyślu został nazwany przez Wiktora Suworowa w latach 80. XX w. Linią Mołotowa. Nazwa nawiązywała do wcześniej powstałego systemu obronnego na terenie ZSRS, czyli Linii Stalina oraz do wyżej wspomnianego paktu Ribbentrop-Mołotow.

Linia Mołotowa powstała na całej długości okupacyjnej granicy między ZSRS, a III Rzeszą. Cały system umocnień granicznych podzielono na trzynaście Rejonów Umocnionych (RU). Ostatnim był Przemyski RU, który zaczynał się w okolicach Sieniawy, a kończył w miejscowości Bóbrka k. Soliny. Całość tego RU liczyła 120 km, a na tym odcinku powstało 99 obiektów z planowanych 186. W Przemyślu znajdował się sztab dowodzenia. Jednostką służącą na tym odcinku był 08. Rejon Umocniony, nazwany Przemyskim wchodzący w skład 26. Armii ZSRS. Dowódcą Przemyskiego RU był urodzony w 1902 r. płk. Dmitr Matwiejewicz Maśluk, a szefem sztabu Iwan Nikołajewicz Polewnik urodzony w 1907 r. Każdy z RU dzielił się na Punkty Oporu (P.O). Na ternie Przemyskiego było 9 takich P.O, a jeden z nich był w Przemyślu. Za obronę tego P.O odpowiedzialne były jednostki 150. samodzielnego batalionu karabinów maszynowego (sbkm) oraz 52. sbkm. Dowódcą 150. sbkm był kpt. Andriej Gawriolicz Pedko oraz kpt. Nikołaj Awksentiewicz Kaunow. Na terenie Przemyśla powstało 22 schrony bojowe.

Urząd Miasta w ramach rozwoju informacji na temat atrakcji turystycznych w Przemyślu stworzył broszurę dotyczącą umocnień radzieckich z II wojny światowej. Z ulotki można dowiedzieć się ile mamy obiektów na terenie miasta oraz na jakich ulicach się znajdują. Wsparte jest to krótkim rysem historycznym o obiektach, które prowadziły walkę od 22 VI 1941 r. W związku z tym chciałbym cyklem artykułów bardziej szczegółowo przybliżyć Czytelnikom tematykę dotyczącą systemu umocnień granicznych z lat 1939-1941 na terenie miasta. Można to nazwać mini przewodnikiem po Linii Mołotowa na terenie miasta. Podstawą takiego mini przewodnika powinno być wyjaśnienie terminologii oraz typologii schronów bojowych. Tak, aby każdy z Czytelników mógł poznać szersze informację na temat Linii Mołotowa.

Schrony bojowe Linii Mołotowa, czyli DOT-y dzieli się ze względu na sposób prowadzenia ognia oraz typ broni używanej w danym obiekcie. Pierwszy podział, o którym wspomniałem to sposób prowadzenia ognia. Dzieli się to zatem na schrony do prowadzenia ognia bocznego i czołowego. Schrony do prowadzenia ognia bocznego dzielą się na obiekty do prowadzenia ognia jednostronnego Półkaponiera oraz dwustronnego Kaponiera. Schrony do ognia czołowego to Kazamaty. Drugim sposobem podziału jak wcześniej wspomniałem jest nazewnictwo obiektów ze względu na typ broni, którą posiadały. Dlatego też rozróżnia się trzy typy obiektów: artyleryjskie, dla broni maszynowej oraz dla broni przeciwpancernej inaczej zwane schronami dla broni artyleryjskiej i broni maszynowej.

Półkaponiera artyleryjska
– jedno lub dwukondygnacyjne. Półkaponiery artyleryjskie uzbrojone były w działa artyleryjskie kal. 76,2 mm (stanowisko Ł-17) i rkm typu DT (Diegtiariow Tankowoj) kal. 7, 62 mm, które wspierały flankę.

Stanowisko Ł-17 - rysunek z prywatnych zbiorów autora

 Rkm 7, 62 mm wz. 1929 DT - rysunek z prywatnych zbiorów autora 

Półkaponiera obrony przeciwpancernej – posiadała armaty przeciwpancerne kal. 45 mm sprzężone z ckm kal. 7,62 mm (stanowisko DOT-4) oraz ckm typu Maxim kal. 7,62 mm (stanowisko NPS-3) i rkm typu DT kal. 7, 62 mm. Obiekty jedno lub dwukondygnacyjne.

Kaponiera obrony przeciwpancernej – DOT o dużej powierzchni, także jedno lub dwukondygnacyjne. Uzbrojenie w stanowiska DOT-4 i NPS-3, wspierane przez rkm typu DT kal. 7,62 mm.

Półkaponiera broni maszynowej – obiekt uzbrojony w ckm typu Maxim kal. 7, 62 mm oraz rkm typu DT kal. 7, 62.

Kazamata obrony przeciwpancernej – był obiektem o niewielkiej powierzchni najczęściej jednokondygnacyjny. Wyposażone były w stanowiska DOT-4 oraz rkm typu DT kal. 7, 62 mm.

Stanowisko DOT-4 - rysunek z prywatnych zbiorów autora 

Kazamata broni maszynowej – uzbrojony w system NPS-3 oraz rkm typu DT kal. 7, 62 mm.

Występuje także inne nazewnictwo obiektów radzieckich. Typologia oraz terminologia, którą przedstawiłem oparta jest o radzieckie źródła dokumentalne, do których odniósł się dr Tomasz Wesołowski z Białegostoku.

Stanowisko NPS-3 - rysunek z prywatnych zbiorów autora

Schrony bojowe znajdujące się w mieście mają swoją specyfikę. Sądzę, iż tematyka może zainteresować Czytelników oraz zachęci do odwiedzenia danych obiektów. Oczywiście, aby zwiedzić obiekty trzeba przede wszystkim dobrze się przygotować. Odwiedzając obiekty możemy spotkać się z zaśmieconymi miejscami oraz ukrytymi otworami, które mogą prowadzić na niższą kondygnację obiektu. Najważniejszym atrybutem każdego zainteresowanego DOT-ami, który chce zobaczyć obiekty jest latarka. Do odwiedzenia tych obiektów potrzebna jest również informacja gdzie dokładnie znajdują się te obiekty. Dlatego też w kolejnych tekstów postaram się przedstawić najłatwiejszą trasę dotarcia do każdego z obiektów oraz przedstawić krótki rys danych obiektów. Liczę na to, że osoby zainteresowane tematyką chętnie będą sięgać do następnych artykułów, aby wyruszyć śladami systemu umocnień granicznych ZSRS z II wojny światowej na terenie Przemyśla, czyli po tzw. bunkrach Linii Mołotowa.

1ДOT-Долгoвpеменная огневая точка (dołgowriemiennaja ogniewaja toczka)

Tomasz Zając