Powrót do Punkt Oporu Przemyśl

Na prawym brzegu Sanu pomiędzy Wilczem, a Przekopaną kryje się wiele atrakcji naszego miasta. Taką atrakcją jest również jeden z radzieckich schronów, jaki się tam znajduję. Obiekt ten mógł spełnić rolę obrońcy prawego brzegu Sanu, gdyby został obsadzony przez sowiecką załogę.

W kolejnym artykule chciałbym czytelnikom przedstawić drugi ze schronów w rejonie ul. Przerwa, gdzie przemieszczały się niemieckie oddziały w 1941 r., o czym wspomniałem w poprzednim numerze.

DOT znajduję się na terenie przemyskiej Oczyszczalni Ścieków przy ul. Piaskowej. Po rozmowie z jednym z pracowników dowiedziałem się, że przy ogradzaniu terenu zastanawiano się nad umieszczeniem obiektu poza granicami oczyszczalni. Nie mniej jednak sam stwierdził, że wtedy schron mógłby być zdewastowany. Koszona na bieżąco trawa umożliwia obejrzenie tego obiektu.

Schron znajduje się na obrzeżach miasta. W związku z tym, aby dotrzeć do obiektu należy uwzględnić transport w okolicę osiedla Ofiar Katynia, bądź w okolicę poprzednio opisywanego schronu przy ul.  Sybiraków, czyli przy rondzie Paderborn. Polecam skorzystanie z autobusów miejskich, lub podmiejskich jadących w kierunku Medyki. Można także wybrać się na przejażdżkę rowerową. Trasa rowerowa na ul. Lwowskiej prowadząca w kierunku Medyki pozwala na łatwe dostanie się w rejon opisywanego schronu. Polecam dwie trasy, które prowadzą do opisywanego DOT-a. Obie rozpoczną się przy Rondzie Paderborn w okolicach Castoramy i McDonalda przy ul. Lwowskiej.

Pierwsza z tras prowadzi przez wyznaczony szlak rowerowy Linii Mołotowa, który rozpoczyna się w Solinie. Kierując się od Ronda Paderborn kierujemy się do ul. Sybiraków (przejeżdżamy przejazd kolejowy za sklepami). Za przejazdem kolejowym znajduje się droga w lewo, gdzie widoczny jest obiekt opisywany w poprzednim artykule oraz droga w prawo. Kierujemy się w prawo, gdzie znajduje się wjazd na ogródki działkowe. Następnie kierujemy się cały czas prosto ul. Przekopaną mając po prawej stronie tory kolejowe. Ten odcinek wynosi około 1,5 [km], a czas przejścia to ok. 20 [min]. Na końcu tego odcinka widoczny jest kościół pw. św. Jana Apostoła oraz rondo. Na rondzie kierujemy się w lewo. Następnie kierujemy się dalej prosto, po ok. 120 [m] jest ostry zakręt w lewo, tam rozpoczyna się ul. Piaskowa. Od kościoła do bram oczyszczalni ścieków trasa wynosi ok. 350 [m]. Schron jest widoczny już z oddali.

Druga trasa łączy się z pierwszą w okolicy ronda przy kościele na ul. Przekopanej. Od Ronda Paderborn kierujemy się ul. Lwowską w kierunku Medyki. Przez ul. Lwowską prowadzi prosty odcinek wynoszący ok. 1,2 [km]. Można skorzystać w trasy rowerowej bądź komunikacji miejskiej i podmiejskiej (przystanek na żądanie następny za Sanwilem przed mostem na Wiarze). Znajdując się przed mostem na rzece Wiar skręcamy w lewo w ul. Przejezdną, a następnie wiaduktem pod torami. Następnie kierujemy się prosto na odcinku 300 [m] do ronda przy kościele wcześniej wymienianym. Na rondzie skręcamy w prawo, a dalej kierujemy się jak w poprzednio opisanej trasie.

Trzynasty schron z Punktu Oporu Przemyśl, który przedstawiam czytelnikom to druga kaponiera obrony przeciwpancernej. Tak, jak większość obiektów nie został ukończony, ani też obsadzony. Brak załogi w tej kaponierze wpłynął na działania wojenne z 1941 r. W teoretycznych założeniach obiekt miał być wyposażony w dwa działa przeciwpancerne1 oraz dwa karabiny maszynowe2. Dodatkowym wsparciem były dwa stanowiska obrony wejścia3. Obiekt jest dwukondygnacyjny, na dolnej części znajduje się część techniczno-sanitarna.

Obsługą uzbrojenia w tej kaponierze, przy pełnym stanie załogi powinno być 16 żołnierzy4. Schron posiada dwa stanowiska peryskopowe5 obsługiwane przez jednego żołnierza (na jedno stanowisko peryskopowe) oraz kopułę pancerną produkcji polskiej, która służyła jako stanowisko peryskopowe. Za obsługę części technicznej w przypadku tej kaponiery szacuję, że powinno odpowiadać około 10 osób. Podsumowując za obsługę tego schronu odpowiadać miało około 29 żołnierzy.

Kierunek ostrzału z tego schronu prowadzony miał być wzdłuż granicy w dwóch kierunkach, na wschód i zachód. Ostrzał prowadzony przez tę załogę mógłby powstrzymać niemieckich żołnierzy w rejonie ul. Przerwa. Obsadzenie tego schronu, byłoby na pewno kolejną przeszkodą na granicy sowiecko-niemieckiej w czasie Fall Barbarossa. DOT nie mniej jednak nie został ukończony, ani obsadzony. Dlatego też niemieccy żołnierze mogli swobodnie przedostać się na prawy brzeg Sanu w tej okolicy.

W tym miejscu chciałbym podziękować kierownikowi Oczyszczalni Ścieków w Przemyślu oraz pracownikowi, który umożliwił mi wejście do schronu. Pozwoliło mi to na analizę opisywanego obiektu oraz mogłem zobaczyć pozostałości z czasów radzieckich jakie zachowały się na obiekcie. Taką pamiątką jest na pewno obrys wentylacji, jaką miano zamontować w jednym z pomieszczeń na dolnej kondygnacji. Obiekt nie jest niestety ogólnie dostępny, można go zobaczyć za ogrodzeniem oczyszczalni. Nie mniej jednak warto go zobaczyć, aby uświadomić sobie jak sowieccy żołnierze mogliby prowadzić działania wojenne w 1941 r. w tym rejonie.

1Stanowisko DOT-4 – to działo przeciwpancerne kal. 45 [mm] wz. 1934 sprzężone z ckm 7,62 [mm] wz. 1939 typu DS (Diegtiariow Stankowyj) i celownikiem optyczny typu KT-1. Zasięg działa to 3600 [m]. W stanowisku montowany był odbijacz łusek oraz rura odprowadzająca łuskę do rowu diamentowego. Osada stanowiska to 4 osoby: podoficer–celowniczy, jako dowódca działonu oraz zamkowy, ładowniczy i donosiciel amunicji.

2Stanowisko NPS-3 to ckm kal. 7,62 [mm] wz. 1910/30 typu Maxim wraz z celownikiem optycznym typu KTP. NPS-3 obsługiwało 3 żołnierzy: podoficer–celowniczy, jednocześnie dowódca obsługi oraz tzw. drugi numer obsługi i amunicyjny. Zasięg ckm to ok. 5000 [m], skuteczny 2200 [m].

3Ręczny karabin maszynowy kal. 7,62 [mm] wz. 1929 typu DT (Diegtiariow Tanowyj) lub wz. 1927 typu DP (Diegtiariow Piechotnyj). Zasięg rkm to 1 500 [m].

4Czterech żołnierzy do jednego stanowiska DOT-4, trzech żołnierzy do jednego stanowiska NPS-3, oraz jeden żołnierz na stanowisko rkm do obrony wejścia.

5W schronach stosowano peryskopy typu „TU 1”, „PER 27” i „PER 40”, „PER 50”.

Tomasz Zając

Fotogaleria autorstwa T. Zająca