Charakterystyka schronu

Budowla usytuowana jest w prawobrzeżnej części Przemyśla, przy ulicy Wybrze­ża Marszałka Józefa Piłsudskiego. Zrealizowano ją jako jednokondygnacyjną mono­lityczną żelbetową konstrukcję o asymetrycznym układzie pomieszczeń, przy rów­noczesnym zachowaniu przeciwbieżnego (dwustronnego) układu prowadzenia ognia (2×2 strzelnice broni głównych) i opatrzono żelbetowymi rowami diamentowymi przy ścianach bocznych. Ścianę czołową osłonięto nasypem ziemnym. Ściany zbrojone są prętami stalowymi o średnicy 12 i 16 mm tworzącymi przestrzen­ne siatki. Wewnętrzna strona stropu oraz ściany narażonej otrzymała sztywną warstwę przeciwodłamkową, składającą się z stalowych dwuteowników rozmieszczonych co 25-60 cm. Pomiędzy dwuteownikami umieszczono stalową blachę o grubości 6 mm.

   Przekrój perspektywiczny schronu nr 8813. Rys. T. Idzikowski

Grubość stropu wynosi od 1,50 do 1,75 m, grubość ściany narażonej 1,50 m, grubość ścian bocznych i ściany tylnej 1,20 m. Ogólną odporność obiektu obliczono na kilka­krotne bezpośrednie trafienie pociskiem artyleryjskim kalibru 203 mm.

Schron posiadał cztery strzelnice dla broni głównych, w których zamontowano uzbro­jenie obejmujące z dwie armaty przeciwpancerne i cztery ciężkie karabiny maszyno­we. Armaty kalibru 45 mm wz. 1934 typu 20K, sprzężone były z ckm wzór 1939 DS. kal. 7,62 mm. Wraz z celownikiem optycznym montowano je na podstawie fortecznej z jarzmem kulistym o średnicy 230 mm. Podstawa zamocowana była do zabetonowa­nego w strzelnicy pancerza w formie grubościennych staliwnych skrzyń – wewnętrz­na pozwalała na przykręcenie osprzętu, a zewnętrzna posiadała stopniowanie przeciw-rykoszetowe. Całą konstrukcję w sowieckiej terminologii nazywano „zestaw DOT-4″. Dwa pozostałe ciężkie karabiny maszynowe to ckm wz. 1910/30 systemu Maxim kal. 7,62 mm, które zamontowano na prostych podstawach fortecznych. Analogicznie do konstrukcji podstaw armat, także podstawy ckm posiadały jarzmo kuliste (grubości 200 mm) oraz pancerz skrzyniowy o grubości 35-60 mm zabetonowany w przewężeniu strzelnicy (taki „zestaw” nosił sowiecką nazwę NPS-3).

Schron otrzymał ponadto nietypowe dla fortyfikacji sowieckich wyposażenie w posta­ci polskiej    czterostrzelnicowej kopuły pancernej bojowej, dla broni maszynowej, okre­ślanej dziś jako „typ 36″. Trudno stwierdzić jakie uzbrojenie używali sowieci w kopule, gdy zamontowano ją na schronie. Nie zaadaptowali raczej standardowego ckm Maxim wz. 1910/30, więc przypuszczać można, że był to rkm DP wz. 1927 systemu Diegtiariewa.
W schronie zaskakuje również nietypowe rozmieszczenie stanowisk obserwacyjnych dla peryskopów. Zamontowano pancerze dla dwóch peryskopów, prawdopodobnie typu I „PER 27″ o czterokrotnym powiększeniu lub „PER 40″ o dzie­sięciokrotnym powiększeniu. Pierwszy ulokowano w uchu chroniącym prawoskrzydłowe strzelnice, drugi w pomiesz­czeniu przy izbie bojowej ckm po lewej stronie schronu.

Pomieszczenia

Wnętrze schronu zawiera 16 pomieszczeń. Każde z nich miało być gazoszczelne, a wszystkie drzwi wyposażone były’ w uszczelki gumowe, dodatkowo klejone smołą. Do każdego pomieszczenia doprowadzane były rury z wentylacji. System był tylko nawiewowy stąd w ścianach każdego pomieszczenia umieszczone zostały zawory regulujące ruch powietrza. Nie­stety omawiany schron nie został ukończony w pełni. Wejście do wnętrza prowadzi przez przelotnię kolankową (1) bronioną z dwóch strzelnic obrony wejścia przeznaczonych dla karabinu DT wz. 1929 systemu Diegtiariewa. Jedna umieszczona została w pomieszcze­niu węzła sanitarnego, druga w izbie bojowej ckm. Śluza gazoszczelna (2), to przechodnie pomieszczenie zamykane z obu stron drzwia­mi gazoszczelnymi.

   Rzut schronu bojowego „Kaponiera8813”.

   Rzut schronu bojowego „Kaponiera8813”. Rys. T. Idzikowski

Przedsionek (3) łączył pomieszczenia za śluzą przeciwgazową oraz w niektórych
przy­padkach pełnił funkcję podręcznego skład amunicji. Węzeł sanitarny (4) zaopatrzony był w toaletę typu tureckiego ze spłuczką oraz umywal­kę, znajdowała się tam również jedna ze strzelnic obrony wejścia. Izba bojowa dla ckm (5) mieściła karabin maszynowy typu Maxim wz. 1910/30. Pod­stawa tej broni, wchodząca w skład zestawu NPS-3, wyposażona była w rury służące do odprowadzania łusek na zewnątrz schronu (do rowu diamentowego), odprowadzania gazów prochowych oraz system chłodzenia ckm-u. Obsługę tej broni stanowiło dwóch żołnierzy – celowniczy i amunicyjny W izbie znajdował się również zapas amunicji w ta­śmach, pakowanych w skrzynkach po 250 sztuk. Izba załogi (6) umiejscowiona na osi symetrii schronu wyposażona była w prycze oraz stół
z krzesłami, łączyła ze sobą pomieszczenia boczne i przedsionek. Izba bojowa armaty (7) mieściła armatę przeciwpancerną kał. 45mm wz. 1934 sprzężoną z ckm kal. 7,62 mm wz. 1939 DS., lawetę oraz towarzyszące wyposażenie. Kompletne sta­nowisko DOT-4 miało masę 2364 kg. Obsługę tego typu broni stanowiło 3 lub 4 żołnie­rzy. W pomieszczeniu znajdowała się pompa systemu odprowadzania gazów prochowych, zrzut łusek do rowu diamentowego oraz zapas podręcznej amunicji. Pomieszczenie pod kopułą pancerną (8) służyło przypuszczalnie jako skład podręcz­nego zapasu amunicji dla pobliskiej izby bojowej (7) oraz dla broni używanej w samej kopule. Sama kopuła to odlew staliwny ze stali wysokostopowej w formie dzwonu na planie koła. Grubość ścian kopuły waha się w przedziale od 180 do 190 mm, a masa wynosi ok. 17 ton. Pomieszczenie peryskopu, a jednocześnie izba dowodzenia, (9) mieściło peryskopu typu „PER 27″ lub „PER 40″. W izbie prawego preskopu dodatkowo umieszczona była radiostacja oraz telefon połowy, zamontowano też półki pod wyposażenie oraz składa­ne siedzenie dla podoficera. Z pomieszczeń tych odchodziły rury głosowe łączące izby dowodzenia z izbami bojowymi (5 i 7) i pozwalające na komunikacje podoficerów
z ob­sługami uzbrojenia. Filtro-wentylatorownia (10) stanowiła jedno z dwóch pomieszczeń zaplecza tech­nicznego schronu, posiadała system filtrów przeciwgazowych i wentylatory, połączo­ny z systemem chłodzenia silników. Pozwalało to na zaopatrzenie schronu w świeże i ogrzane powietrze, nawet w czasie ataku gazami bojowymi. Obsadę tego pomieszcze­nia stanowiło prawdopodobnie dwóch lub trzech żołnierzy. Maszynownia (11) mieściła agregat prądotwórczy zbiornik na paliwo (pod pomiesz­czeniem), studnię z wodą. Obsługę stanowiło prawdopodobnie dwóch żołnierzy. Pomieszczenie z wyjściem ewakuacyjnym (12) łączyło ze sobą najprawdopodobniej skład suchego prowiantu oraz wyjście zapasowe ukryte za dwoma rzędami dwuteowników oraz cienką ścianką maskującą je od zewnątrz.

Literatura:

1. Praca zbiorowa., Fortyfikacje Twierdzy Przemyśl, Gliwice 2011, s. 179 -183