Kaponiera 8813 – historia

W czasie gdy na prawobrzeżnym Przemyślu stacjonowała Armia Czerwona w latach 1939-1941, rozpoczęto plan budowy schronów bojowych chroniących granicy przed wrogiem. Od początków roku 1940 rozpoczęto budowę schronów. Jednym z 22 obiektów, które powstały w mieście jest właśnie betonowy schron bojowy KAPONIERA 8813.

Kaponiera to jeden z wielu obiektów Linii Mołotowa, jednak jego konstrukcja jest wyjątkowa. Przy sowieckich schronach bojowych można dopatrywać się podobieństwa, ten obiekt jest jedyny z około 1000 ze względu na swoją konstrukcję na całej długości granicy między ZSRR, a III Rzeszą wynoszącej około 1500km.

Budowę schronu rozpoczęto pod koniec roku 1940r. co przyczyniło się do tego, że nie został w pełni ukończony na Wielka Wojnę Ojczyźnianą.

Obiekt został wyposażony w 4 strzelnice. Dwie armaty kalibru 45 mm wz. 1934 typu 20K, sprzężone były z ckm wzór 1939 DS. kal. 7,62. Całą konstrukcję w sowieckiej terminologii nazywano „zestaw DOT-4”. Dwa pozostałe stanowiska było pod ciężkie karabiny maszynowe to ckm wz. 1910/30 systemu Maxim kal. 7,62 mm (taki „zestaw” nosił sowiecką nazwę NPS-3).
Podczas zbrojnej agresji niemieckiej z 22 VI 1941 r. na ZSRR, punkt oporu „Prze­myśl” był jednym z nielicznych prowadzących walkę.

Dzielna obsada schronu „8813”, z 150. samodzielnego batalionu karabinów maszynowych, pod dowództwem młodsze­go lejtnanta Czaplina, wchodząca w skład 08 Rejonu Umocnionego, nie wycofując się z frontu, broniła granic ZSRR przed armią Hitlera. Jak w większości przypadków i tu schron obsadzała nie pełna załoga. Zamiast pełnej załogi mającej liczyć około 32 żoł­nierzy schronu broniło prawdopodobnie 12 ludzi.

Walki przy zbiegu dzisiejszej ulicy Sienkiewicza i Wybrzeża Piłsudskiego trwały do ostatnich dni czerwca, po czym załoga tego czterostrzelnicowego schronu zamilkła po spaleniu żywcem w środku przez grupę szturmową z miotaczami ognia. Meldunki mówią o 500 wystrzałach oddanych na schron, a najbardziej ucierpiały okolice strzelnic. Pojedyncze ślady nosi również kopu­ła, co może potwierdzać jej bojowe wykorzystanie. Oddziały niemieckie używały armat kalibru 37 i 75 mm, czego dowodem są ślady
w konstrukcji żelbetonowej, oraz odłam­ki pocisków odnalezione podczas renowacji schronu.

Pośmiertnie załoga odznaczona została Orderem Czerwonego Sztandaru jako jedna
z pierwszych jednostek II wojny światowej. Kreml odznaczył sołdatów 22 lipca 1941 r.
w miesiąc po zaciętych walkach na okupacyjnej granicy niemiecko-radzieckiej.

W późniejszym czasie schron był wykorzystywany przez wojska niemieckie, najpraw­dopodobniej jako skład amunicji, natomiast na jego stropie umieszczono stanowiska artylerii przeciwlotniczej kal. 20mm.

Po okresie walk w czasie II wojny światowej, które szerzej zostaną opisane w dziale Przemyśl w II wojnie światowej, przyszedł czas na wykorzystanie obiektów bojowych które pozostały po sowietach w Przemyślu.

W 1946 roku rozpoczęto prace ewidencyjno-dokumentacyjne, konserwacyjne i zabez­pieczające fortyfikacje pozostałe po działaniach wojennych. Wykonywały je oddziały 9. Drezdeńskiej Dywizji Piechoty, pod nadzorem merytorycznym Zarządu Inżynie­rii Sztabu Generalnego LWP. Przeprowadzono rozpoznanie terenowe schronów i spis zasobu, po czym uzupełniono je o bardzo schematyczną i niedokładną dokumentację rysunkową.

W ramach tych prac nasz obiekt otrzymał polski numer ewidencyjny 8813. Począwszy od lat 50., w związku z „zimna wojną”, pojawiła się koncepcja militarnego wykorzystania umocnień w razie konfliktu z Zachodem i część z zachowanych obiek­tów wówczas wyremontowano i zakonserwowano. Aby uniemożliwić penetrację oso­bom niepowołanym, zamurowano strzelnice oraz wejścia do schronów. Tak było rów­nież w przypadku naszego obiektu. Z upływem lat przydatność schronu na polu walki stawała się oraz mniejsza, aż w końcu stał się zbędny.

W przeciągu lat wnętrze schronu zostało zdewastowane i pozbawione wszystkich ele­mentów wyposażenia. Z czasem obok wybudowano lokal o nazwie „Stodoła”, natomiast strop schronu posłużył jako taras widokowo-taneczny i swego rodzaju ogródek piwny. Strop wyłożono płytkami, do kopuły przyspawano ławeczkę, a z prawej strony nasypu czołowego wylano betonowe schody. Stan ten utrzymał się do końca lat 90. XX wieku.